نام شهر زنجان همیشه با نام چاقوی تیز آن مأنوس است، صنعتی که تاریخی دیرینهای در این دیار دارد.
هر کس که به زنجان سفر میکند سری به بازار زنجان زده و از چاقوهای آن برای دوستان و فامیل سوغات ببرد، سوغاتی که تیزی گذشته خود را از دستداده و امروز به وسیلهای برای تزئین خانهها تبدیل شده است.
در بسیاری از موزههای معروف کشور و حتی جهان اثری از هنر دست استادان چاقوساز زنجانی وجود دارد و موزهداران به داشتن این اثر افتخار میکنند.
اگر بخواهیم کمی بیشتر در زمینه این صنعت و تنوع آن در زنجان سخن بگوییم باید به انواع چاقوهای زنجان اشارهکنیم باید گفت: که شامل دو دسته کلی 1. چاقوهای ساده یا معمولی 2. چاقوهای مرکب و پیچیده (چاقوی فنری یا قلمتراش، چاقوی ضامندار معمولی، چاقوی ضامندار مغزی، چاقوی ضامندار فشاری) است.
البته چاقوهای شکاری و انواع کاردهای آشپزخانه و صحرایی، قمه، دشنه و قدّآره را میتوان از دیگر انواع چاقو در زنجان برشمرد.
کارگاهها و فروشگاههای متعدد چاقوسازی در طول خیابان اصلی زنجان در چپ و راست کنار هم استقرار دارند.
بنا به آمار کتاب فرهنگنامه زنجان تعداد صنعتگران این صنف در سال 1347، 65 نفر بوده است و باید به این نکته توجه کرد که حدود 20 سال پیش، بیش از 500 واحد رسمی و غیررسمی در زمینه تولید انواع مصنوعات فلزی در زنجان فعالیت داشتند، ولی متأسفانه هماکنون شاید 60 واحد در سطح شهر باقیمانده باشد که نشان از عدم رونق این حرفه و صنعت اصیل در زنجان دارد.
قدیمیترین چاقوی بهدستآمده از مجموعه مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد، روستای حمزه لو، متعلق به هجده قرن پیش است. این چاقو، دستهای از شاخ بز دارد و طول آن 11 سانتیمتر است که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغهای متصل شده که طول تیغه آن 5.8 سانتیمتر اندازهگیری شده است و با کشف مجموعه منحصربهفرد مردان نمکی، پیشینه تاریخی این صنعت در زنجان از هجده قرن پیش به طورقطع مشخص است.
ابزار کار این صنعت از زمانهای گذشته، یکنواخت بوده و با پیشرفت تکنیک متحول گردیده است. وسایل عمده عبارتند از گیره، مته، سوهان، سمباده، کوره زغالی، متههای گوناگون، دریل (در گذشته بهجای دریل کمانه کاربرد داشت) که اکثر ابزار کار چاقوسازان در گذشته توسط خودشان ساخته میشد.
*زنجان تولیدکننده 20 درصد چاقوی کشور است
صنعت چاقو یکی از اصیلترین صنایع دستی استان زنجان است که در همین راستا رشد و توسعه بیش از پیش این برند زنجانی ضروری به نظر میرسد.
در همین راستا کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در گفتوگو با خبرنگاران اظهار داشت: چاقو از اصیلترین صنایع دستی استان زنجان است و در حال حاضر از جایگاه ویژهای در کشور برخوردار است.
محمود علیمحمدی تصریح کرد: فلزکاری استان زنجان در کشور جزء شاخصهای کشور محسوب میشود.
وی با اشاره به زیر مجموعه صنعت چاقوسازی و انواع چاقو و برندههای مختلف افزود: چاقوهای شکاری و انواع کاردهای آشپزخانه و صحرایی، قمه، دشنه و قدّاره را میتوان زیر مجموعه این صنعت اصیل در زنجان دانست.
کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان از فعالیت 500 کارگاه صنایع دستی فعال در استان زنجان خبر داد و بیان داشت: این کارگاهها روز به روز در حال رشد و توسعه هستند و امیدورایم با یک نگاه ویژه از جانب دولت، رسانه و مسئولین ذیربط بتوان گامهای موثری در راستای رشد و توسعه بیش از پیش این صنعت برداشته شود.
علیمحمدی ادامه داد: با وجود اینکه در حال حاضر این صنعت وارد صنایع دستی استان زنجان نشده و فعالان حوزه صنایع دستی تاکنون به تولید دستی و نسبتاً محدود پرداختهاند، همت صنعتگران و سرمایهگذاران در راستای ورود صنعت به این حوزه و تولید انبوه ضروری به نظر میرسد.
وی با تاکید بر تامین 20 درصد چاقوی کشور توسط هنرمندان و صنعتگران زنجانی گفت: در حال حاضر 20 درصد چاقوی کشور با عنوان و برند زنجانی تامین میشود و امیدواریم این آمار به بالای 50 درصد برسد چراکه این ظرفیت در استان زنجان به وضوح قابل مشاهده است.
* بستهبندی چاقوی زنجان مطلوب نیست
رئیس اتحادیه چاقوسازان زنجان نیز در زمینه شرایط فعلی این صنعت در زنجان اظهار داشت: خوشبختانه با وجود پر رنگ شدن جنس چینی در بازار، چاقوی زنجان بیش از پیش اصالت و قدمت خود را حفظ کرده و همواره مورد توجه و درخواست مسافران و گردشگران به استان زنجان است.
رضا رابط که بیش از 40 سال است در این عرصه مشغول است معتقد است چاقوی زنجان یکی از مهمترین صنایع دستی استان زنجان است که خوشبختانه در حال حاضر از رونق خوبی برخوردار است.
وی با بیان اینکه بالغ بر 310 نفر در زمینه ساخت و فروش چاقوی زنجان فعالیت دارند، تصریح کرد: در یک ارزیابی کلی میتوان ادعا کرد که فعالان این حوزه از شرایط اقتصادی نسبتا مطلوبی برخوردارند.
رئیس اتحادیه صنعت چاقوسازان زنجان با اشاره به اینکه این شغل و صنعت، جزء صنایع اول استان بوده است گفت: نام زنجان همواره در کنار صنعت چاقوی و چاقوسازی مطرح بوده است.
رابط یکی از عمدهترین مشکلات حوزه چاقوسازی را عدم بستهبندی مناسب دانست و افزود: امیدواریم با حمایت سرمایهگذاران اقدامات سازندهای در راستای برطرف کردن این مشکل در نظر گرفته شود.
یک گردشگر در گفتوگو با خبرنگاران در زنجان با اشاره به کیفیت بالای چاقوی زنجان بیان داشت: چاقوی زنجان از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و همین مشخصه نشانگر قدمت و اصالت این صنعت در زنجان است.
رضا قربانی با تاکید بر اهمیت نحوه بستهبندی صنایع دستی در نحوه رونق و شناخته شدن صنایع دستی اظهار داشت: متاسفانه بستهبندی چاقوی زنجان از شرایط مطلوبی برخوردار نیست و ارتقای این نوع بستهبندی ضروری به نظر میرسد.
وی ادامه داد: چاقوی زنجان از تنوع بالایی برخوردار است و در حال حاضر در کشور از جایگاه ویژهای برخوردار است و میتوان ادعا کرد که زنجان با چاقوی دستساز شناخته شده است و نگهداری این صنعت بسیار حائز اهمیت است.
صنایع دستی هر منطقهای نشانگر قدمت و اصالت آن منطقه است و زنجان نیز از این قضیه مستثنی نیست و چاقوی ظریف و بادوام زنجان با هویت آن عجین شده و گویی شناسنامه این منطقه شده است.
در همین راستا همت سرمایهگذاران و مسئولان ذیربط و فعالان در حوزه صنایع دستی و به ویژه چاقوی اصیل زنجان برای رشد و توسعه بیش از پیشاین صنعت ضروری به نظر میرسد.